แต่เดิม มีหลักฐานจากการวิจัยในหนูทดลองว่าการออกกำลังกาย เป็นตัวกระตุ้นทำให้เกิดการสร้างเซลประสาทเพิ่มเติมในฮิปโปแคมปัส (hippocampal neurogenesis) ของหนูทดลองได้ [1, 2] และมีหลักฐานจากการศึกษาเนื้อเยื่อสมองของคนในห้องทดลองที่ยืนยันว่าเนื้อเยื่อสมองฮิปโปแคมปัสของคนสามารถสร้างเซลประสาทใหม่ขึ้นมาได้ [3]

ต่อมาวารสาร JAMA Archive of Neurology ได้สรุปงานวิจัยสองราย [4] ว่าการออกกำลังกายมีผลต่อการป้องกันและรักษาภาวะสมองเสื่อมในคน รายแรกเป็นงานวิจัยของมหาลัยวอชิงตัน ซึ่งเอาคนสูงอายุ เฉลี่ย 70 ปี มา 33 คน มาสุ่มแบ่งเป็นสองกลุ่ม กลุ่มหนึ่งให้ออกกำลังกายแบบแอโรบิกอย่างเข้มข้นให้หัวใจเต้นเร็ว ไม่ว่าจะเป็นด้วยวิธีเดินเร็ว วิ่ง เต้นแอโรบิก เล่นกล้าม หรือว่ายน้ำ วันละ 45-60 นาที อย่างน้อยสัปดาห์ละ 4 วัน อีกกลุ่มหนึ่งออกกำลังกายแบบยืดหยุ่นเบาๆไม่ให้หัวใจต้องทำงานมาก ทำอย่างนี้อยู่นาน 6 เดือน พบว่ากลุ่มออกกำลังกายเข้มข้นมีความจำดีขึ้นมากกว่ากลุ่มออกกำลังกายยืดหยุ่นเบาๆ ในพวกที่ออกกำลังกายเข้มข้นด้วยกัน ผู้หญิงจะมีความจำดีขึ้นมากกว่าผู้ชาย

อีกงานวิจัยหนึ่งทำที่เมโยคลินิก โดยเอาคนสูงอายุที่สมองยังไม่เสื่อมชัดเจนมา 1,324 คน แล้ววิเคราะห์ความเสื่อมของสมอง พบว่าเป็นโรคสมองเสื่อมระยะต้น 198 คน และสมองยังปกติ 1126 คน จากนั้นจึงไปวิเคราะห์แบบแผนการออกกำลังกายของคนเหล่านั้นในช่วงสองปีที่ผ่านมา พบว่าคนที่ออกกำลังกายระดับ “พอสมควร” ขึ้นไป ไม่ว่าจะด้วยวิธี เดินเร็ว เต้นแอโรบิก โยคะ เล่นกล้าม ว่ายน้ำ มีความเสี่ยงที่จะเกิดสมองเสื่อมขั้นต้นน้อยกว่าคนที่ออกกำลังกายเบา หรือไม่ออกกำลังกายเลยถึง 39% พอๆกันทั้งหญิงและชาย .

โดยสรุป หลักฐานวิทยาศาสตร์ปัจจุบันสนับสนุนว่าเซลสมองของคนเราบางส่วนสร้างใหม่ได้ และการออกกำลังกายช่วยให้ความจำที่เสื่อมไปแล้วดีขึ้น ส่วนกลไกที่การออกกำลังกายไปทำต่อสมองนั้นทำอย่างไรยังไม่มีหลักฐานชัดเจน แต่อาจจะทำโดยวิธีกระตุ้นให้เกิดการสร้างเซลสมองขึ้นมาใหม่เช่นเดียวกันที่พิสูจน์ได้ชัดเจนแล้วในสัตว์ทดลอง

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. van Praag, Shubert, Zhao, & Gage (2005). Exercise Enhances Learning and Hippocampal Neurogenesis in Aged Mice. J of Neuroscience 2005; 25(38):8680-8685.

2. Klaus F, Hauser T, Slomianka L, Lipp H-P, Amrein I. A reward increases running-wheel performance without changing cell proliferation, neuronal differentiation or cell death in the dentate gyrus of C57BL/6 mice. Behavioural Brain Research 2009;204 : 175-181.

3. Peter S, Eriksson PS, Perfilieva E, Björk-Eriksson T, Alborn AM, Nordborg C, Peterson DA, Gage FH. Neurogenesis in the adult human hippocampus. Nature Medicine1998 ; 4: 1313 – 1317.

4. Exercise Associated With Preventing, Improving Mild Cognitive Impairment. Arch Neurol. 2010;67[1]:71-79, 80-86.