คุณหมอค่ะ
คือตอนนี้ลูกหนูได้ 18 วันตัวหนูเองอยากให้นมลูกเองค่ะ แต่ว่าน้ำนมหนูน้อยลง น้อยลงทุกที่เลยค่ะ ตัวหนูเองก็กินน้ำเยอะกินอาหารที่มีประโยนช์ต่อการให้นมลูก หนูไปดูในเว็บมาเค้าบอกให้กินยา Motilium-m แล้วน้ำนมจะเยอะขึ้น หนูรบกวนคุณหมอช่วยแนะนำหน่อยค่ะ ว่าควรทานดีไหม หรือถ้าไม่ดี มียาตัวไหนบ้างที่พอจะกระตุ้นน้ำนมได้บ้างค่ะ เพราะตอนนี้หนูกังวลใจมากลูกได้แค่18วันแต่น้ำนมน้อยลงทุกที่แล้วค่ะ
ขอบคุณค่ะ

……………………

ตอบครับ

คนที่เดือดร้อนเรื่องไม่มีน้ำนมนี้มีสองพวก พวกหนึ่งเป็นแม่อุปถัมภ์ (surrogate mother) หมายความว่าแม่ที่เอาไข่ของตัวเองไปจ้างคนอื่นให้ตั้งท้อง ตัวเองไม่ได้ท้อง แต่จะผลิตน้ำนม (induced lactation) กับเขาบ้าง ทั้งๆที่ตัวเองตั้งแต่เกิดมาก็ไม่เคยมีน้ำนมเลย อีกพวกหนึ่งเป็นแม่คนจริงๆแต่น้ำนมแห้งไปจึงอยากกลับมาผลิตน้ำนมใหม่ (re-lactation) ตัวอย่างก็เช่นอย่างคุณนี้เป็นต้น หรือถ้าเป็นในบางประเทศเช่นในอัฟริกา เมื่อลูกสาวตั้งท้องแม่ยายจะกลับมาผลิตน้ำนมใหม่เป็นรูทีน ถือเป็นวิธีแบ๊คอัพกรณีลูกสาวเป็นอะไรไปหลานจะได้มีนมกิน (เรื่องจริง ไม่ได้พูดเล่น) วันนี้เราจะไม่พูดถึงกระบวนการตั้งต้นผลิตเพราะไม่ใช่กรณีของคุณ และผมหวังว่าคงไม่มีแม่อุปถัมภ์คนไหนเขียนมาถามวิธีการผลิตน้ำนมหรือถ้ามีก็ค่อยว่ากัน วันนี้จึงจะพูดถึงการกลับมาผลิตน้ำนมใหม่เท่านั้น

มาจะกล่าวบทไป ก่อนที่คุณจะกลับมาผลิตน้ำนมใหม่ พึงเข้าใจสรีระวิทยา (แปลไทยเป็นไทยว่าคือวิธีที่อวัยะร่างกายทำงานร่วมกัน) ของการผลิตน้ำนมก่อน ซึ่งมีหลักการผลิตเหมือนอุตสาหกรรมทั่วไปที่ว่ากันตามอุปสงค์ดีมานด์อุปทานซัพพลาย กล่าวคือเมื่อมีดีมานด์หมายถึงทารกมาดูดหัวนมจุ๊บๆ ปลายประสาทรับความรู้สึกจะรายงานไปที่ออฟฟิศกลางที่สมองว่าลูกค้าจะกินนม สมองก็จะสั่งการไปที่ต่อมใต้สมองส่วนหน้าหรือ pituitary gland ที่นักเรียนแพทย์สมัยนี้เรียกง่ายๆว่า “พี่ตุ๋ย” พี่ตุ๋ยเองมีโรงงานในกำกับสองโรงคือส่วนหน้ากับส่วนหลัง พี่ตุ๋ยเมื่อได้รับคำสั่งจากออฟฟิศแล้วก็รีบสั่งให้โรงงานส่วนหน้าปล่อยฮอร์โมนกระตุ้นการผลิตน้ำนม (prolactin) และให้โรงงานส่วนหลังปล่อยฮอร์โมนกระตุ้นกล้ามเนื้อฉีดน้ำนม (oxytocin) ฮอร์โมนทั้งสองจะไปทำให้เต้านมผลิตน้ำนมให้มากขึ้นและฉีดน้ำนมออกมาแรงขึ้น แน่นอนว่าการจะผลิตน้ำนมนี้เต้านมต้องใช้วัตถุดิบหลักคือน้ำ ดังนั้นถึงจะมีใบสั่งแต่ถ้าไม่มีน้ำก็จบ คือไม่มีวัตถุดิบ ไม่ผลิต ไม่ขาย มีอะไรแมะ

ตอบคำถามของคุณดีกว่า

1. ถามว่ายา domperidone (Motilium) ใช้กระตุ้นการผลิตน้ำนมได้ไหม ตอบว่าได้ครับ แต่เป็นการใช้แบบอาศัยฤทธิ์ข้างเคียงของมัน หรือใช้แบบแอบใช้ (off label use) กล่าวคือยานี้เขามีไว้ให้ใช้แก้เวียนหัวอาเจียนแต่กินไปแล้วพบว่ามีน้ำนมไหลแฮะ แม้แต่ผู้ชายบางคนกินยานี้แล้วน้ำนมยังไหลได้เลย เพราะมันเพิ่มฮอร์โมนกระตุ้นการผลิตน้ำนม (prolactin) ได้ ได้ยังไงอย่าไปรู้เลย เพราะผมและหมอคนอื่นๆที่แอบใช้ยานี้เพิ่มน้ำนมอยู่ก็ไม่รู้เหมือนกัน แต่เอาเป็นว่าคุณอยากจะใช้ยานี้ก็ใช้ได้ครับ ไม่มีผลต่อทารกที่ดูดนมเพราะยาออกมาในน้ำนมน้อยมาก แต่ว่าทำให้ปากแห้ง ผิวแห้งคัน ปวดท้อง ท้องเสียได้ วิธีกินคือกิน 10 มก.วันละ 4 ครั้ง (เพิ่มได้ถึงครั้งละ 20 มก.) ครึ่งชั่วโมงก่อนอาหาร และอย่างน้อยหนึ่งชั่วโมงก่อนให้นม ยาอื่นๆที่มีฤทธิ์ข้างเคียงทำให้น้ำนมไหลยังมีอีกนะเช่นยาแก้อาเจียนอีกตัวหนึ่งชื่อ Plasil (metoclopramide) อีกตัวหนึ่งเป็นยาแก้บ้าชื่อ chlorpromazine แต่ว่าตัวหลังนี้คุณอย่าริใช้เลย เดี๋ยวจากคนดีๆกลายเป็นคนบ้าไปไม่รู้ด้วยนะเออ

2. ถามว่าถ้าไม่ใช้ยา มีวิธีให้มีน้ำนมไหลดีๆไหม ตอบว่ามี ได้แก่

2.1 ดื่มน้ำให้มาก วันหนึ่งประมาณ 3 ลิตร ดื่มก่อนให้นม ดื่มหลังให้นม

2.2 ขยันบีบๆๆ นวดๆๆ ดูดๆๆ เพื่อกระตุ้นเต้านม งานวิจัยพบว่ากรณีกระตุ้นด้วยปั๋มนม ถ้าใช้ปั๊มนมไฟฟ้าชนิดเบิ้ลได้ (double electric breast pump) จะได้ผลดีกว่า ปั๋มนมแบบนี้ซื้อเขามักแพง แต่มีให้เช่าตามห้องเด็กอ่อนของรพ. ค่าเช่าเดือนละประมาณ 1,250 บาท หามุมดีๆในบ้านแล้วนั่งนวดเต้านม นวด นวด นวด แล้วดื่มน้ำ 1 แก้ว ปั๊มนม (ด้วยเครื่อง ถ้ามีเงินเช่า ถ้าไม่มีเงินก็ปั๋มมือ แต่อย่าใช้บริการดูดของสามี เพราะเดี๋ยวจะพาลไม่ได้ให้นม.. พูดเล่น) ปั๊มนาน 5 นาที แล้วดื่มน้ำอีก 1 แก้ว ทำแบบนี้วันละหลายๆครั้ง สลับกับการให้ลูกดูดนม แล้วก็กินอาหารแยะๆ อะไรก็ได้ กินเข้าไปเถอะ

2.3 สร้างบรรยากาศให้ทารกช่วยขยันดูด ให้เขาหิวหน้ามืดแล้วให้เขาดูด มีนมไม่มีนมก็ให้ดูด ให้เขาคุ้นกับกลิ่นและรสของน้ำนมแม่ยามหิว รวมทั้งคุ้นกลับกลิ่นตัวแม่ด้วย

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. Brouwers JR, Assies J, Wiersinga WM, Huizing G, Tytgat GN, Plasma prolactin levels after acute and subchronic oral administration of domperidone and of metoclopramide: a cross-over study in healthy volunteers. Clin Endocrinol (Oxf) 12(5): 435-40, 1980.

2. Hofmeyr GJ, et. Al. Domperidone: secretion in breast milk and effect on perperal prolactin levels. Brit. J. Obs. and Gyn. 92:141-144,1985.