เรียน น.พ.สันต์
หนูอายุ 21 ปี ยังไม่แต่งงานแต่อยู่กับแฟนเมื่อมีโอกาสได้พบกัน ประมาณสัปดาห์ละครั้ง คือยังเรียนอยู่ทั้งคู่ แต่หนูก็ทานยาคุมกำเนิด OrthoNovum ทุกวันไม่ได้ขาด ทานมาปีกว่าแล้ว แต่ว่าหนึ่งเดือนที่ผ่านมานี้หนูรู้สึกว่าตัวเองง่วงบ่อยมาก เปลี้ย เพลีย บอกไม่ถูก ท้องอืดมีแต่ลม หน้าอกหนูก็แน่นเต็มบรา แล้วหนูฉี่บ่อยอีกต่างหาก หนูกังวลมากว่าหนูจะท้องทั้งๆที่ตั้งใจทานยาคุมอย่างดี มันเป็นไปไม่ได้ใช่ไหมคะที่เราทานยาอย่างดีแล้วจะเกิดตั้งครรภ์ขึ้น หรือว่ายังมีโกาสได้กี่เปอร์เซ็นต์ อาการที่หนูเล่าเป็นอาการของคนท้องหรือเปล่า รบกวนปรึกษาด้วยค่ะ หนูควรรีบทำอะไรสักอย่างหรือรอไปก่อน
ขอบพระคุณคุณหมอ

……………………………………………..

ตอบครับ

     ไม่ได้ตอบจดหมายเด็กวัยหนุ่มสาวเสียนานแล้ว ไม่ใช่ว่าพวกเขาจะไม่ขยันเขียนเข้ามานะ ยังคงขยันเขียนเข้ามาไม่เคยขาด เรื่องเซ็กซ์ เรื่องติดเชื้อ เรื่องท้อง ที่แหละเป็นสามเรื่องหลักของวัยหนุ่มสาว แต่ผมไม่ได้ให้ไพรออริตี้ แปลว่าไม่ตอบ เพราะถือว่าบล็อกของหมอสันต์นี้เป็นบล็อกของคนแก่ โดยคนแก่ เพื่อคนแก่ ส่วนเด็กหนุ่มๆสาวๆนั้นทิ้งๆขว้างๆไปบ้างไม่เป็นไร แต่วันนี้ไปเพิ่งกลับจากสอนที่แบงค์กสิกรมา สอนนะไม่เหนื่อย แต่รถติดเนี่ยเหนื่อยเป็นบ้า ยังไม่สร่างจากเป็นหวัดดีเลยอีกต่างหาก จึงหมดแรง ขอหยิบจดหมายง่ายๆของหนุ่มๆสาวๆขึ้นมาตอบสักหนึ่งฉบับ

     1. ถามว่าหากตั้งใจขยันกินยาคุมอย่างดีไม่มีขาด ย่อมเป็นไปไม่ได้ที่จะตั้งครรภ์ใช่ไหมคะ ตอบว่าไม่ใช่ครับ ในวิชาแพทย์นี้ไม่มีอะไรที่จะ 100% คุณลองพูดมาสักอย่างสิว่ามีอะไรบ้างที่คุณมั่นใจว่า 100% ในเรื่องการแพทย์นี้ ผมจะแสดงข้อมูลสถิติแย้งให้ดู อย่างสมมุติว่าคุณพูดว่าคนเราเกิดมาต้องมีหัว แน่นอน 100% ใช่ไหม (หัวในที่นี่ผมหมายถึงหัวจริงๆ หัว head นั่นแหละ ไม่ใช่หัวดีหัวไม่ดีนะ) คำตอบที่ถูกคือไม่ใช่หรอก เพราะคนเกิดมาไม่มีหัวก็มี ตัวผมเองก็เคยเห็นเด็กไม่มีหัวมาแล้วสมัยเป็นนักเรียนแพทย์

     2. ถามว่าถ้าหนูตั้งใจกินยาอย่างดีไม่มีขาดแม้เพียงวันเดียว หนูจะมีโอกาสท้องไหม ถ้ามีมีกี่เปอร์เซ็นต์ ตอบว่าตามสถิติของศูนย์ควบคุมโรคสหรัฐ (CDC) หนูยังมีโอกาสท้องอยู่ มีโอกาส 0.3% ต่อปี หมายความว่าคนกินยาคุมอย่างตั้งใจระแวดระวังดียิ่งอย่างหนูนี้ 1,000 คน กินยาอย่างตั้งใจไม่มีลืมอยู่นานหนึ่งปี จะมี 3 คนที่ท้องจนได้ ทั้งๆที่ตั้งใจกินอย่างดีแล้ว

     3. ถามว่าอาการ ง่วง เปลี้ย เพลีย ท้องอืด นมคัด ปัสสาวะบ่อย เป็นอาการของคนท้องใช่ไหม ตอบว่า ใช่แล้วครับ

     4. ถามว่าหนูควรจะทำอย่างไรต่อไป ควรลงมือทันทีหรืออย่างไร หิ หิ แหม ใช้คำน่ากลัวจัง เด็กสมัยนี้ ลงมือทันที ลงมืออะไรกันทันที ตอบว่าสิ่งที่หนูพึงทำคือไปซื้อชุดตรวจการตั้งครรภ์มาตรวจปัสสาวะของตัวเองดูก่อน ถ้ามีขีดสีแดงแจ๋ยิ้มเผล่ขึ้นมาสองขีดก็แม่นแล้ว ได้ผลบวก แปลว่าตั้งครรภ์ การตรวจนี้มีความไว 99% (บอกแล้วไงว่าแพทย์ไม่ยอมมีอะไร 100% หรอก) ถ้าได้ผลบวกก็ไปหาหมอสูตินรีเวชเพื่อให้เขาตรวจยืนยัน แล้วปรึกษาเขาว่าควรจะถนอมเลี้ยงดูทารกในครรภ์อย่างไรต่อไป 

     ส่วนที่คุณใช้คำพูดว่าควรจะ “ลงมือ” ทันทีหรือไม่ ถ้าคุณหมายถึงการลงมือทำแท้งด้วยวิธีใดๆ ผมขอให้คุณถามตัวเองให้ชัดก่อนนะ ว่าชาตินี้ทั้งชาติคุณคิดจะมีลูกหรือไม่ ถ้าคุณคิดจะมีลูกเหมือนผู้หญิงคนอื่นๆทั่วๆไป ตอนนี้ลูกเขามาแล้วไง โอกาสทองของคุณมาถึงแล้ว คนอื่นเขาคิดจะมีทำนั่นทำนี่ทำกิฟท์ทำอิ๊กซี่ผสมเทียมกันแทบตายก็ยังไม่มี แต่ของคุณนี่เขาหรือเธอมาแล้ว ให้เปิดประตูรับเขาหรือเธอเสียเลยสิ อย่าไปอ้างว่าไม่พร้อมเพราะติดการเรียนยังไม่มีงานทำ โน่นนี่นั่น สิ่งเหล่านั้นไม่สำคัญเมื่อเทียบกับการเลือกจะมีหรือไม่มีลูก ถ้าคุณเลือกจะไม่มีลูกตลอดชีวิต โอเค.ไปทำแท้ง ตัดมดเสียด้วยก็ยิ่งดีเพราะไหนๆก็จะไม่ใช้ประโยชน์แล้ว แต่ถ้าในชีวิตนี้คุณตั้งใจจะมีลูก หมอสันต์แนะนำว่านี่แหละ ลูกเขามาแล้ว อย่าไปทำแท้งเลยนะ

     พูดถึงตอนนี้ขอนอกเรื่องหน่อยนะ หลายปีมาแล้ว คนสวนของผมที่มวกเหล็กมากระมิดกระเมี้ยนขอเงินว่าจะเอาให้ลูกสาวที่อยู่ตจว.เอาไปให้หมอเอาเด็กออก เพราะลูกยังเป็นเด็กแล้วท้องแบบไม่รู้ว่าการนอนเล่นๆกับผู้ชายเนี่ยทำให้ท้องได้ด้วย (หิ หิ พูดเล่น) ผมถามว่าลูกสาวอายุเท่าไหร่ ตอบว่าอายุ 15 ถามว่าแล้ว ผ. ของเธออายุเท่าไหร่ ตอบว่าอายุ 14 ถามว่าลูกสาวเรียนหนังสือชั้นไหน ตอบว่าชั้น ม.2 ผมนึกในใจว่าช่างตรงกับงานวิจัยที่หมอเด็กคนหนึ่งเคยทำไว้เลยนะว่าเด็กไทยมีเซ็กซ์ครั้งแรกเมื่อม.2 เทอม 2 ทำไมต้องเทอมสองด้วย ทำไมไม่มีเสียตั้งแต่เทอมแรก หิ หิ ประเด็นนี้หมอสันต์ก็งืดเหมือนกัน กลับมาเข้าเรื่องคนสวนดีกว่า ผมบอกว่าจะเอาเงินไปทำแท้งผมไม่ให้ แต่จะเอาเงินไปหาหมอฝากท้องเพื่อเตรียมความพร้อมที่ให้ลูกซึ่งเพิ่งจะจบการเป็นเด็กหญิงให้พร้อมเป็นแม่คนผมจึงจะให้ คนสวนก็พิลาปรำพันว่ามันจะเสียอนาคตเพราะมันยังเรียน ผมบอกว่าโรงเรียนไม่ใช่อนาคต มีแต่จะทำให้คนโง่ลง อยู่นอกโรงเรียนนะดีแล้ว มีอนาคตดีกว่า คนสวนบอกว่ามันยังไม่รู้วิชาจะเลี้ยงตัวเองยังไม่ได้ ผมถามว่าแล้วเธอทำนาเป็นหรือเปล่าละ คนสวนตอนว่าทำเป็นครับ แฟนของมันก็ทำนาเก่ง ผมบอกว่านั่นไงวิธีที่พวกเขาจะเลี้ยงดูตัวเอง นาของตัวเองก็มี จะไปกลัวลูกสาวอดตายทำไม (ผมรู้ว่าเขามีนาเพราะเคยให้เงินไปซื้อแทรกเตอร์เก่าๆคันหนึ่งให้ลูกชายของเขาเอาไว้ทำนา) เขารับเงิน ผมให้ไปเท่าไหร่จำไม่ได้แล้ว และไม่เคยถามเรื่องนี้อีกเลย จนเมื่อสองสัปดาห์ก่อน ผมกลับจากสอนเฮลท์แค้มป์แล้วกลับขึ้นไปที่บ้านบนเขาก็เห็นเด็กผู้ชายคู่แฝดอายุราวสามสี่ขวบสองคนใส่เสื้อกางเกงสีเดียวกันหน้าตาเหมือนกันเด๊ะกำลังวิ่งเล่นที่สนามหน้าบ้านเสียงเจี๊ยวจ๊าว สอบถามได้ความว่าเป็นหลานของคนสวนมาเยี่ยมคุณปู่ของเขา ผมนึกในใจว่านี่ขนาดมาแบบฟลุ้คๆยังมาสองเลยนะเนี่ย ถ้าตั้งใจเหน่งๆอาจจะมาถึงสามหรือสี่ก็ได้นะ หิ หิ

     คุยกันเรื่องอะไรอยู่นะ อ้อ เรื่องกินยาคุมแล้วท้อง ผมขอเพิ่มเติมอีกประเด็นหนึ่งนะ เผื่อคำตอบนี้มีวัยรุ่นๆหนุ่มๆสาวๆอื่นๆอ่านด้วย จะได้เอาไปใช้ประโยชน์ได้ คือการท้องทั้งๆที่กินยาคุมมักจะเกิดบ่อยเป็นพิเศษในกรณีที่

     (1) ลืมกินยา แม้จะอายุยังน้อยก็มักลืมกันประจำ สมัยนี้เขามีแอ็พเตือนบนสมาร์ทโฟน แต่ก็ไม่วาย ลืมจนได้

     (2) ลืมแล้วรีบกินแบบไล่หลัง คือกินไม่ตรงเวลาที่ควรกิน

     (3) อาเจียน บางครั้งกินยาไปพักใหญ่แล้วไปอาเจียนด้วยเรื่องอื่นเหตุอื่น ยาที่กินเข้าไปยังไม่ทันดูดซึมดีก็พลอยออกมาด้วย

     (4) ต่อแผงไม่ติด หมายความว่ายาหมดแผงแล้วยาสำรองในบ้านไม่มี ไว้พรุ่งนี้ค่อยไปซื้อ ช่วงว่างระหว่างเปลี่ยนแผงนี้แหละที่ทำให้ท้องบ่อย เพราะมนุษย์พันธ์ไทยนี้เป็นพันธุ์มองโลกแง่ดี ไม่ชอบสำรองอะไรไว้ แม้แต่ยาคุมสักแผงหนึ่งก็ไม่มีการสำรอง

     (5) กินสมุนไพรบางชนิด ของฝรั่งมีแน่ๆตัวหนึ่งคือ St John’s Wart ซึ่งขึ้นชื่อลือชาว่าทำให้หญิงกินยาคุมท้องมาแล้วนักต่อนัก ผมไม่รู้ว่าสมุนไพรไทยมีตัวไหนบ้างที่มีฤทธิ์ต้านฮอร์โมนเพศหญิง แต่เคยอ่านว่าไฟโตเอสโตรเจนในถั่วเหลืองมีฤทธิ์ต้านการกระตุ้นเซลมะเร็งเต้านมของฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกายคนโดยมีลักษณะการออกฤทธิ์คล้ายยาต้านฮอร์โมนเพศหญิงที่ชื่อทาม็อกซิเฟน (tamoxifen) แต่ก็ยังไม่เคยเห็นงานวิจัยผลของถั่วเหลืองต่อการสลายฤทธิ์ของยาคุมกำเนิดสักครั้งเดียว ดังนั้นพืชสมุนไพรไทยตัวไหนที่สลายฤทธิ์ของยาคุมได้บ้าง คงจะมีอยู่ แต่ยังไม่มีใครรู้ เพราะไม่มีใครทำวิจัย

     (6) กินยาที่สลายฤทธิ์ยาคุมควบกับการกินยาคุม ยาที่สลายฤทธิ์ของยาคุมกำเนิดได้ก็เช่น ยาปฏิชีวนะ rifampicin ยาต้านเชื้อรา griseofulviin ยากันชัก (phenobarbital, phenytoin, carbamazepine) ยาต้านไวรัส เอ็ชไอวี. เป็นต้น

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. Contraceptive effectiveness.  Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR) 2014, (April 25): 63(RR04); 47.