Latest

ขั้นตอนการเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพขั้นตอนไหนสำคัญที่สุด เพราะอะไร

เรียนคุณหมอรบกวนตอบคำถามผมหน่อยนะครับ

In The Stage of Change, which is the most important stage?, why?
ขอบคุณมากครับ

ตอบครับ

แนวคิดเรื่องขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของคน ที่ว่ามีหกขั้นคือ (1) ไม่สนใจ (2) เริ่มสนใจ (3) ตั้งใจจะทำถึงขั้นกำหนดวันเตรียมการไว้แล้ว (4) ลงมือทำ (5) ทำได้เกินหกเดือนแต่แล้วแต่ยังไม่แน่ว่าจะอยู่ยืดหรือไม่ (6) ทำสำเร็จแน่แล้ว คือทำได้นานเกินห้าปี

ในทั้งหมดนี้ ขั้นตอนลงมือทำหรือขั้น action ซึ่งจับเวลาตั้งแต่เริ่มลงมือทำไปจนครบหกเดือน เป็นขั้นตอนที่สำคัญที่สุด สาเหตุที่ว่าขั้นตอนลงมือทำนี้สำคัญที่สุด เพราะความสำคัญมันอยู่ที่ความยากของการใช้ตัวช่วย
ในขั้นตอนลงมือทำนี้ ตัวช่วยมาตรฐานมีอยู่สี่ตัว คือ
(1) แผนและตัวชี้วัด
(2) วินัยตนเอง
(3) วินัยกลุ่ม
(4) กัลยาณมิตร

ซึ่งในบรรดาตัวช่วยทั้งสี่ตัวนี้ มีตัวสำคัญมากกว่าเขาเพื่อนอยู่ตัวเดียวคือวินัยตนเอง (self discipline) ต่อให้ตัวช่วยตัวอื่นดีปานใดแต่ถ้าขาดวินัยตนเองก็จะจอดไม่ต้องแจวอยู่ดี ความยากของวินัยตนเองอยู่ที่มันไปผูกกับทักษะทางด้านจิตใจสองอย่างคือ

(1) ทักษะที่จะระลึกรู้ (recall) ว่าเมื่อตะกี้นี้เราเผลอคิดหรือรู้สึกอะไรไป เพราะทักษะตัวนี้สำคัญมากในการลากเรากลับมา หลังจากการหลงทางไปไกลสุดกู่ได้พักใหญ่ หรือได้หลายวันแล้วก็ตาม

(2) ทักษะที่จะรู้สถานะจิตใจของตัวเอง (self awareness) ว่า ณ ขณะนี้ใจเราอยู่ในสภาพไหน หมายความว่าเครียดหรือไม่เครียด โกรธหรือไม่โกรธ เผลอใจลอยหรือไม่เผลอ รู้ไปถึงว่าอะไรดีหรือไม่ดีด้วย คือเป็นทั้งความรู้ตัวทั่วพร้อมอยู่ตลอดเวลาและเป็นทั้งสำนึกความรู้สึกผิดชอบชั่วดีในกมลสันดานเราด้วย ทักษะเรื่อง self awareness นี้มีพูดถึงกันมากในการพัฒนาเชาวน์อารมณ์ ในวิชาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพทักษะตัวนี้เป็นตัวที่ขาดไม่ได้ในการสร้างวินัยตนเอง

ความยากอยู่ที่ว่าตั้งแต่เล็กจนโตไม่มีใครสอนทักษะทั้งสองอย่างนี้แก่เรา พ่อแม่ก็ไม่เคยสอนเรา ในโรงเรียนก็ไม่มีหลักสูตรให้สอนเรื่องนี้ ในโรงเรียนการบริหารระดับสูงของฝรั่งมีหลักสูตรสอน EQ โดยมีคนตามคอยทักท้วงเพื่อฝึก recall แต่ก็เป็นหลักสูตรที่ทำให้เฉพาะผู้บริหารระดับสูงมากๆ ไม่ใช่สำหรับคนทั่วไปอย่างเราๆ การจะพัฒนาทักษะทั้งสองอย่างนี้ขึ้นมาเราต้องหมั่นฝึกฝนเอาเอง เพราะขึ้นชื่อว่าทักษะ จะเกิดขึ้นได้ก็จากการฝึกทำเท่านั้น จะใช้วิธีอ่านเอาเรื่องไม่ได้ ถ้ายังไงคุณก็ลองฝึกแล้วเอาไปใช้ดูนะครับ ได้ผลไงเขียนมาเล่าให้ผมฟังบ้าง

นพ. สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม
1. Prochaska JO, Velicer WF. The transtheoretical model of health behavior change. Am J Health Promot 1997 Sep-Oct;12(1):38-48.