วิธีอดอาหารก่อนตรวจเลือดและก่อนผ่าตัด
รบกวนถามนิดนึงค่ะ คือการอดอาหาร อยากรู้ว่าทำไมต้อง 8 ชั่วโมงน้อยกว่านี้ได้มั้ย ร่างกายมีกลไกอะไรที่ทำให้ต้องตรวจหลัง 8-12 ชั่วโมง แล้วทำไมต้องอดข้ามคืน อดระหว่างวันครบ 8 ชั่วโมงแล้วไปตรวจเลือดได้มั้ย
…………………………………………………
ตอบครับ
1.. การอดอาหารมีสองแบบนะ คือ
1.1.. การอดอาหารเพื่อเจาะเลือด ซึ่งมีเจตนาจะป้องกันไม่ให้ น้ำตาล ไขมัน และเหล็ก ในอาหาร ไปเพิ่มระดับน้ำตาล ไขมัน และเหล็ก ในเลือดขณะเจาะเลือด ซึ่งจะทำให้ได้ค่าสูงเกินจริง การอดอาหารแบบนี้จึงต้องงดของขบเคี้ยวทุกชนิด และงดอาหารที่มาในรูปของเหลวเช่น น้ำผลไม้ ชาเขียว น้ำอัดลม น้ำเกลือแร่ ด้วย แต่ไม่ต้องงดดื่มน้ำเปล่าๆใสๆบริสุทธิ์ที่ไม่มีสารอาหารปนนะ บางคนไม่เข้าใจตรงนี้ไปงดมันทุกอย่างกว่าจะได้เจาะเลือดก็กระหายน้ำปากแห้งแทบแย่ การอดอาหารแบบนี้ต้องอดนาน 12 ชั่วโมงขึ้นไปจึงจะชัวร์ ไม่ใช่ 8 ชั่วโมงนะครับ ขอให้จำตัวเลขนี้เสียใหม่ เพราะอาหารที่ทานเข้าไปถ้าเป็นชนิดที่ดูดซึมช้าเช่นไขมันไตรกลีเซอไรด์จะไปทำให้ระดับในเลือดสูงได้นานถึง 10 ชั่วโมงหลังทานอาหาร
1.2.. การอดอาหารเพื่อผ่าตัดอันนี้มีเจตนาเพื่อไม่ให้มีอาหารและน้ำค้างอยู่ในกระเพาะอาหารขณะดมยาสลบ เพื่อป้องกันความเสี่ยงที่จะสำรอกเอาของที่ค้างอยู่ในกระเพาะเข้าไปในปอดซึ่งจะทำให้เกิดเป็นปอดบวมแทรกซ้อนการดมยาสลบ การอดอาหารแบบนี้ต้องอดทุกอย่าง ทั้งของขบเคี้ยว อาหารเหลว และน้ำเปล่าๆบริสุทธ์ก็ต้องอดด้วย เรียกว่าอดแบบไม่ให้อะไรผ่านเข้าไปทางปากเลย (Nothing Per Mouth หรือ NPO) การอดอาหารชนิดนี้อดนาน 6 ชั่วโมงขึ้นไปก็ถือว่าปลอดภัยแล้ว เพราะงานวิจัยบอกว่าระยะเวลาที่อาหารและน้ำในกระเพาะจะไหลออกไปพ้นกระเพาะ (gastric emptying time) ในคนที่ทางเดินอาหารทำงานเป็นปกติคือไม่นานเกิน 6 ชั่วโมง
3.. ถามว่าอดอาหารน้อยกว่า 12 ชั่วโมงได้ไหม ตอบว่าได้ครับ ตำรวจไม่จับหรอก (พูดเล่น) คือมันมีประเด็นปลีกย่อยว่า
3.1 ถ้าเป็นการอดอาหารเพื่อผ่าตัด ก็อาจจะอดแค่ 6 ชั่วโมงก็ได้
3.2 ถ้าเป็นการอดอาหารเพื่อเจาะเลือด ต้องแยกย่อยออกเป็นสองกรณี
3.2.1 ถ้าต้องการเจาะเลือดเพื่อคัดกรองเบาหวาน จะไม่อดอาหารก็ได้ โดยแทนที่จะตรวจหาน้ำตาลในเลือด (glucose หรือ FBS) ก็เปลี่ยนไปตรวจหาน้ำตาลสะสมในเม็ดเลือด (HbA1c) ซึ่งค่าของมันไม่ถูกกระทบโดยอาหารที่กินก่อนหน้านั้นแทน แต่ว่าเสียเงินมากกว่านะ ปัจจุบันนี้วงการแพทย์ทั่วโลกยอมรับให้ค่าใดค่าหนึ่งเพียงค่าเดียวก็ใช้วินิจฉัยเบาหวานได้ (คือ ถือว่าเป็นเบาหวานเมื่อ FBS >126 mg% หรือ HbA1c > 6.5%)
3.2.2 ถ้าต้องการเจาะเลือดเพื่อดูไขมันในเลือด ก็ได้อีกเหมือนกัน เพียงแต่ต้องยอมรับก่อนว่าหากเจอค่าไตรกลีเซอไรด์สูงผิดปกติ จะต้องไปตรวจยืนยันอีกครั้งด้วยวิธีอดอาหาร เพราะงานวิจัยเปรียบเทียบในคนไข้ล้างไตรอบบ่าย (ซึ่งมีความยุ่งยากในการอดอาหารตั้งแต่เช้าแล้วรอมารพ.ตอนบ่าย) พบว่าผลของไขมันในเลือด ทั้งโคเลสเตอรอลรวม ไขมันดี (HDL) ไขมันเลว (LDL) และไตรกลีเซอไรด์ ที่เจาะขณะไม่ต้องอดอาหาร มีความสอดคล้องหรือเหมือนกับค่าไขมันในเลือดที่เจาะตอนเช้าหลังอดอาหารเดี๊ยะ ยกเว้นเพียงแต่ว่ามีคนไข้อยู่ 4% เท่านั้นที่เจาะตอนไม่อดอาหารแล้วได้ค่าไตรกลีเซอไรด์สูงผิดปกติและสูงเกินจริง
4.. ถามว่าทำไมต้องอดอาหารข้ามคืนด้วย อดอาหารข้ามวันแทนกลางคืนไม่ได้หรือ ตอบว่าด้าย..ย ถ้าคุณต้องการอดอาหารสามมื้อรวด แทนที่จะอดแต่มื้อเช้ามื้อเดียว
นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์
บรรณานุกรม
1. Desmeules S, Arcand-Bossé JF, Bergeron J, Douville P, Agharazii M. Nonfasting non-high-density lipoprotein cholesterol is adequate for lipid management in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis. 2005 Jun;45(6):1067-72.
