ตอบครับ

     พังเพยโบราณว่า “คนแก่ก็เหมือนเด็ก”

     ซึ่งเป็นความจริง อย่างน้อยก็ในทางสรีรวิทยาของระบบประสาท คือเมื่อสูงอายุ หากไม่มีการฝึกฝนประคับบประคองที่ดี ระบบประสาทจะเสื่อมถอยลงช้าบ้างเร็วบ้างต่างกันไปในแต่ละคน

     แก่ลงไป ถึงจุดหนึ่งก็มีลุ้นว่าจะช่วยเหลือตัวเองได้ไหม เหมือนเมื่อคุณเลี้ยงลูกอายุ 6 ขวบ แล้วลุ้นให้เขาทำอะไรเองด้วยตัวเองเป็น ช่วยเหลือตัวเองได้

     แก่ลงไป ถึงอีกจุดหนึ่ง ก็ต้องลุ้นว่าจะไม่ฉี่รดที่นอนได้หรือเปล่า เหมือนตอนลูกเราวัยสามขวบ เราลุ้นว่าเมื่อไหร่เขาจะเลิกฉี่รดที่นอน

     แก่ลงไป ถึงอีกจุุดหนึ่ง ก็เหมือนย้อนเวลาไปเป็นเด็กเล็กกว่านั้น คือต้องลุ้นว่าจะพูดกับชาวบ้านรู้เรื่องหรือเปล่า เหมือนเมื่อเราลุ้นลูกตอนสอนสอนออกเสียงและสอนมารยาทสังคม

     แก่ลงไป ถึงอีกจุดหนึ่ง อีกคราวนี้ลุ้นว่าจะเดินได้หรือเปล่า เหมือนคุณลุ้นลูกตอนตั้งไข่โน่นเชียว

    แก่ลงไป ถึงอีกจุดหนึ่ง ก็ต้องมาลุ้นว่าจะอ้าปากรับข้าวที่ป้อนได้หรือเปล่า เหมือนเราลุ้นลูกตอนอายุสามเดือนโน่นเชียว

     แก่ลงไป พอถึงจุดสุดท้ายก็ต้องลุ้นว่าจะหายใจเองได้หรือเปล่า เหมือนเมื่อหมอทำคลอดเด็กออกมาต้องเอาฝ่ามือทุบฝ่าเท้าเด็กเพื่อลุ้นให้หายใจเองให้ได้

     นอกจากทางสรีรวิทยาจะเหมือนเด็กแล้ว ในทางจิตวิทยา หากแก่แบบแก่แดดแก่ลมก็มักจะยิ่งกว่าเด็กเสียอีก

     โดยนิยามคนแก่ “หรือผู้สูงอายุ” ของรัฐบาลไทย เหมาเอาที่อายุ 60 ปีขึ้นไป สถานะของคุณกับคุณแม่ตอนนี้จึงเป็นกรณีที่คนเหมือนเด็กอายุ 60 ขวบ ต้องมาเลี้ยงดูคนเหมือนเด็กอายุ 80 ขวบ หากทั้งสองฝ่ายต่างแก่มาแบบแก่แดดแก่ลม หมายความว่าไม่ได้ฝึกฝนเรียนรู้ชีวิตมาดีพอ ก็ย่อมจะเป็นวิบากอย่างยิ่งแน่นอน คำว่าเรียนรู้ชีวิตผมหมายถึงการเรียนรู้ “กาย” และ “ใจ” ของตัวเองนะครับ เพราะองค์ประกอบของชีวิตแท้จริงก็มีอยู่แค่สองอย่างนี้เท่านั้นเอง

     ฟังน้ำเสียงคุณเหมือนจะเขียนมาเพื่อหาคำปลอบโยนคลายทุกข์ แต่ผมอยากจะพูดกับคุณมากกว่านั้น เพราะพูดแล้วผลมันไม่ได้ตกแก่คุณคนเดียว การที่คนอายุ 60 ต้องมาเลี้ยงดูคนอายุ 80 มันเป็นพิมพ์นิยมของยุคสมัยนี้ มีคนหัวอกเดียวกับคุณอีกแยะมาก ผมจึงจะใช้เวลาที่มีพูดกับคุณถึงการใช้ชีวิตจากวันนี้ไปข้างหน้า เพื่อให้คุณมีชีวิตที่ดีทั้งในฐานะที่ตัวคุณเองเป็นคนแก่อายุ 60 ปี และในฐานะที่คุณเป็นผู้ดูแลคนแก่อายุ 80 ปี

     เอาในฐานะที่เป็นคนอายุ 60 ปีคนหนึ่งก่อนนะ

     ก่อนอื่นผมอยากให้คุณเข้าใจคำสองคำนี้อย่างลึกซึ้ง

     compulsiveness ซึ่งหมายถึงการย้ำคิด คิด คิด คิด คิดแล้วคิดอีก

     consciousness ซึ่งหมายถึงความรู้ตัว หรือหมายถึงการตื่นตัวมีสติ ประมาณนั้น

     เมื่อเราแก่ตัวลงไปแบบแก่แดดแก่ลม เราจะบ่มเพาะฝึกฝน compulsiveness หรือการย้ำคิดไว้แยะ จนความย้ำคิดเหล่านั้นกลายเป็นตัวตนของเราไป คือเราเผลอเหมาเอา (identify) ว่าเราคือความย้ำคิดเหล่านั้น 100% มันกลายเป็นแผ่นเสียงตกร่องที่เล่นอยู่ในหัวของเรามานานปี มองอีกแง่หนึ่งจะเรียกว่าเราเสพย์ติดการย้ำคิดก็ได้ คือถ้าเราไม่ย้ำคิด เราก็กลัวว่าตัวตนของเราจะไม่มีอยู่ในโลกนี้ เพื่อจะให้ตัวตนของเรามีอยู่ เราจึงคิดเพลินจนติดความคิด ไม่คิดไม่ได้ แล้วการย้ำคิดนี้มันมักจะมีแต่ความคิดลบหรืออารมณ์ลบเป็นส่วนใหญ่ ยกตัวอย่างกรณีของคุณความคิดที่แล่นแบบแผ่นเสียงตกร่องในหัวของคุณก็เช่น

     (1) คิดพิพากษาคุณแม่ว่าเป็นยายแก่บ้าอำนาจ ชอบสั่ง เกรี้ยวกราด ว่าคนแรงๆ เจ็บๆ จนคนเข้าหน้าไม่ติด
     (2)  คิดไม่พอใจคุณแม่ที่ประณามคุณพ่อทั้งๆที่คุณพ่อซึ่งเป็นที่รักของคุณก็แสนดีกับคุณแม่
     (3) คิดน้อยใจว่าคุณแม่ตำหนิคุณว่าเป็นลูกเสือลูกตะเข้ เลี้ยงไม่เชื่อง
     (4) โกรธคุณแม่ที่ชอบพูดกดขี่ดูถูกทำให้คุณช้ำใจตลอด
     (5) คิดรู้สึกผิดที่เผลอน็อตหลุด ว้าก..ก คุณแม่
     (6) คิดเสียใจที่คุณแม่เปลี่ยนจากการเป็นคนดีมากและสวยมาก มาเป็นยายแก่ปากเสียชอบแช่งชักหักกระดูกลูกหลาน
     (7) คิดเสียใจที่คุณให้แหวนคุณแม่แล้วคุณแม่เอาไปให้คนใช้..แบบประชดลูก
     (8) คิดเป็นทุกข์กลัวเสียความนับถือตัวเอง ที่คุณรับปากกับคุณพ่อไว้ก่อนท่านตายว่าคุณจะดูแลคุณแม่แทนท่าน แต่พอถึงเวลาจริงคุณก็ไม่มีปัญญา

     เห็นไหมครับ compulsiveness ที่เป็นหนังฉายซ้ำๆซากๆอยู่ในหัวคุณทั้งหมดนี้ ไม่มีดีซักกะเรื่องหนึ่ง ความจริงมันตลกนะ คุณเป็นผู้กำกับหนังที่จะถ่ายทำหนังไว้ฉายซ้ำให้คุณดูเอง แต่คุณดันสร้างแต่หนังห่วยๆ แถมอินกับหนังทั้งแปดเรื่องนี้มากจนคุณ identify ว่าหนังทั้งแปดเรื่องนี้แหละ ที่นิยามความเป็นคุณ

     ก่อนจะคุยกันต่อไป มาพูดถึงอีกคำหนึ่ง consciousness หรือ “ความรู้ตัว” ก่อนนะ เมื่อตะกี้ compulsiveness เป็นการ “คิด” แต่ consciousness เป็นการ “รู้” คิดกับรู้นี่ไม่เหมือนกันนะ

     ถ้าผมถามคุณว่าหากคุณเอาดินสอแหลมๆจิ้มหน้าผากตัวเองคุณจะรู้สึกอย่างไร สิ่งที่เกิดขึ้นในใจของคุณหลังจากได้ยินคำถามของผมคือการ “คิด” คิดว่าผมถามอะไร คิดว่าจะตอบว่าไงดี คิดว่าตอบงี้แล้วกัน ทั้งหมดนั้นคือการคิด ความคิดมีสารัตถะเป็นเรื่องราว เป็นภาษา เป็นตัวเลข เป็นอารมณ์ (emotion) บวกหรือลบก็แล้วแต่ เพราะอารมณ์ก็คือความคิดที่มีสองขา ขาหนึ่งเป็นความคิด อีกขาหนึ่งเป็นอาการทางร่างกาย

     คราวนี้คุณลองเอาดินสอแหลมๆจิ้มหน้าผากตัวเองจริงๆสักสองสามฉึก ฉึก ฉึก

     สิ่งที่เกิดขึ้นในใจคุณตอนนี้คือการ “รู้” ขณะที่คุณรู้ คุณไม่มีความคิด หลังจาก “รู้” แล้วความคิดก็อาจจะเสนอหน้าเข้ามาโน่นนี่นั่นต่อทันทีก็เป็นได้ แต่หากคุณสังเกต ขณะที่รู้ ยังไม่มีความคิด ความ “รู้” ไม่ใช่เรื่องราว แต่เป็น perception หรือเป็น sensation เช่นภาพ เสียง สัมผัส นอกจากนี้การ “รู้” เป็นสิ่งที่มีความตื่นตัว (awake) และการรับรู้ (awareness) เป็นองค์ประกอบสำคัญ แต่ไม่มีการ “คิด” เข้ามาเกี่ยวข้อง

     ยกตัวอย่างเช่นตอนนี้คุณลองเงยหน้าจากคอมพิวเตอร์แล้วมองไปรอบๆตัวคุณสิ มองไปรอบๆห้องที่คุณสอน มองดูกระดาน โต๊ะ ตั่ง ม้านั่ง มองหน้านักศึกษาตาแป๋วๆทีละคน มองให้เห็นภาพเท่านั้น ไม่ต้องคิดวิจารณ์หรือพิพากษาอะไร มองให้เห็นเฉยๆ ฟังเสียงด้วย เสียงแอร์ เสียงนักศึกษาเม้าท์กัน เสียงบางคนจิ้มไอโฟน ติ๊ด ติ๊ด ฟังเสียงแบบฟังเฉยๆ ตอนนี้คุณกำลัง “รู้” อยู่ โดยไม่ได้ “คิด”

     ประเด็นก็คือคุณจะต้องเลิกคิดแบบ compulsiveness เลิกดูหนังงี่เง่าทั้งแปดเรื่องที่คุณสร้างขึ้นเองนั้นเสีย คุณไม่ต้องถามว่าหนังทั้งแปดเรื่องนี้คุณไม่ได้ตั้งใจสร้างขึ้น มันโผล่ขึ้นมาได้อย่างไร ตรงนี้เอาไว้ก่อนก็แล้วกันนะเพราะมันเป็นอะไรที่ไม่ใช่สิ่งสำคัญที่จะทำให้คุณพ้นทุกข์ แต่ว่าวันหลังถ้ามีเวลาผมจะอธิบายให้ว่ามันโผล่มาในหัวคุณได้อย่างไร ตอนนี้เอาแค่ว่าคุณต้องเลิกคิดแบบ compulsiveness

     คุณอาจถามว่าจะเลิกได้อย่างไรเพราะ compulsiveness มันมาหาคุณเอง คุณไม่ได้เชิญมันมา ตอบว่าเลิกได้โดยเมื่อเวลาที่หนังเรื่องใดเรื่องหนึ่งในแปดเรื่องนี้ฉายขึ้นในหัวคุณ ให้คุณหันหนีไปอยู่ก้บความรู้ตัวทันที ไปอยู่กับ consciousness  วิธีการในทางปฏิบัติที่ง่ายที่สุดก็คือคุณหันไปสนใจร่างกายคุณแทนก็ได้ เช่น สนใจว่าที่ฝ่ามือสองข้างของคุณขณะนั้นมันมีความรู้สึกอะไรอยู่บ้าง ทันทีที่คุณสนใจมัน ความรู้สึกที่ฝ่ามือก็จะโผล่ขึ้นมาในใจคุณทันที อาจจะเป็นความรู้สึกร้อนวูบวาบ หรือจิ๊ดๆเหมือนมีเข็มเล็กๆแหลมมาจิ้ม หรือเหน็บๆชาๆ ความรู้สึกอะไรก็ได้ที่มันเกิดขึ้นให้คุณรับรู้มันอย่างสนใจ เพราะว่า consciousness นี้ สำหรับคนที่ไม่เคยใส่ใจอยู่กับมันมาก่อน มันจะไม่เกิดขึ้นหากมันไม่มีที่ลงจอด ร่างกายเป็นลานจอดที่ง่ายที่สุดของความรู้ตัว เมื่อความรู้ตัวมาลงจอดได้แล้ว ความคิดจะหยุดลง หนังงี่เง่าก็จะไม่มีคนดู มันก็จะดับเครื่องเลิกฉายไปเอง คุณฝึกอย่างนี้ครั้งแล้วครั้งเล่า สำคัญที่อย่าตามความคิดไป ให้ปักหลักอยู่ที่ความรู้ตัว ณ ปัจจุบันขณะ ความคิดมันจะพยายามลากคุณ บางครั้งมันก็อาศัยร่างกาย เช่นเฮ้ย หิวแล้ว หาอะไรกินดีกว่า คือความคิดจะใช้ทุกอย่างเพื่อหันเหคุณเข้าไปหามัน ถ้าคุณรู้ไต๋ คุณก็ปล่อยความคิดโผล่ขึ้นมาได้ โดยไม่ต้องไปตามมัน อย่าไปพะวงว่าจะเคลียร์ความจำเลวๆในหัวทิ้งไปได้อย่างไร ความจำเป็นเพียงความคิดที่โผล่ขึ้นมา มันไม่ใช่ของจริง อย่าไป identify กับมัน ขยันฝึกความรู้ตัวไป จนคุณเลิกดูหนังแปดเรื่องนั้นได้เมื่อไหร่ เมื่อนั้นคุณค่อยไปว่าเรื่องการดูแลคุณแม่ของคุณ

    คราวนี้สมมุติว่าคุณมีความพร้อมแล้ว จะไปดูแลคุณแม่ ประเด็นสำคัญที่คุณควรเข้าใจก็คือไม่ว่าภาพของคุณแม่ที่ตีหน้าเอาเรื่องถมึงตึงก็ดี เสียงของคุณแม่ที่บาดหู เรื่องราวในคำพูดที่มีเนื้อหาเหยียบย่ำอีโก้ของคุณก็ดี ทั้งหมดนั้นเป็นหนังที่คุณสร้างขึ้นในใจของคุณเองนะ คุณไม่ได้เห็นคุณแม่ตรงม้านั่งที่ท่านนั่งอยู่นั่นดอก แต่คุณเห็นท่านในจอประสาทตาของคุณ หรือจะให้ลึกกว่านั้นก็คือคุณเห็นท่านหลังจากใจของคุณได้รับรู้ภาพของท่านและได้กรองข้อมูลภาพนั้น คัดเอามาแต่สาระที่ใจคุณอยากจะเห็น เรียกว่าเป็นกระบวนการ perception หมายความว่าใจเรากรองภาพที่แสงตกกระทบจอตามา ตัดส่วนที่ใจเราเห็นว่าไม่สำคัญทิ้ง ข้อมูลส่วนที่ตัดทิ้งมีมากกว่าส่วนที่กรองเอามาหลายร้อยหลายพันเท่า แล้วใจเราก็จะตีความภาพนั้น แล้วจึงจะบันทึกไว้ในใจว่าได้เห็นภาพนั้น เช่นเดียวกัน เสียงที่ได้ยิน เรื่องราวในคำพูด ใจเราก็ต้องกรอง ตัด คัด บันทึก การสร้างหนังทั้งหมดนี้คุณทำเองที่ในตัวคุณทั้งสิ้นนะ ไม่ได้เกี่ยวอะไรกับคุณแม่หรือโลกภายนอกร่างกายคุณทั้งโลกเลย เรื่องราวของโลกทั้งโลกเป็นหนังที่คุณสร้างขึ้นเองทั้งสิ้น คุณจะสร้างหน้งงี่เง่าหรือหนังดีๆ คุณคงตัดสินใจเองได้นะ กุญแจสำคัญก็คือหากคุณไม่ “รู้” โมเมนต์นั้น โอกาสที่คุณจะได้สร้างหนังดีๆนั้น..ไม่มีเลย

     พูดถึงการได้อยู่กับคุณแม่ ผมอยากจะพูดอะไรกับคุณอีกสักอย่างนะ ผมไม่เคยพูดเรื่องแบบนี้กับใครเพราะมันเป็นเรื่อง “ใบไม้นอกกำมือ” ที่ไม่จำเป็น และที่อาจทำให้บางคนที่ทั้งชีวิตจมอยู่แต่ในโลกของความคิดอาจจะเข้าใจไปว่าหมอสันต์เป็นบ้าไปเสียแล้ว แต่ผมเห็นคุณเป็นอาจารย์มหาลัยมาหลายสิบปีจวนจะเกษียณอยู่แล้วการพูดกับคุณอาจจะมีประโยชน์ สิ่งที่ผมจะพูดผมพูดจากประสบการณ์ส่วนตัวซึ่งอาจไม่เหมือนประสบการณ์ของคนอื่น และไม่ใช่หลักวิชาแพทย์ เพราะเรื่อง “ความรู้ตัว” เป็นเรื่องที่พ้นไปเกินกว่าความคิด ซึ่งวิชาแพทย์หรือวิทยาศาสตร์ไม่อาจตามไปชั่งตวงวัดหรือออกแบบสอบถามได้ คือผมจะบอกคุณว่าความคิดก็ดี ความรู้ตัวก็ดี มันไม่ได้มีสถานะเป็นสารเคมีหรือสสารที่ไหลเวียนในร่างกายหรือออกันอยู่ที่เนื้อเยื่อส่วนใดส่วนหนึ่งของสมองหรือหัวใจนะ แต่มันมีลักษณะคล้ายพลังงาน มันคล้ายละอองน้ำในอากาศ (เป็นคำสมมุติเฉยๆนะ)  มันไหลไปไหลมาหากันได้ ความคิดในรูปแบบความคิดลบก็ดี ความคิดบวกก็ดี มันมีอยู่แล้วในบรรยากาศเสมือนหนึ่งเป็น “จิตร่วม” ของมนุษยชน จะเรียกว่าเป็น collective mind ก็ได้มั้ง เมื่อคนสองคนมีอารมณ์ลบคล้ายๆกันเช่นหงุดหงิด เรียกว่าถ้ามัน resonate กัน อารมณ์ลบลักษณะเดียวกันก็จะเข้ามารวมผสมคลุกเคล้ากันและกันและขยายผลให้ลบมากขึ้น สิ่งที่เราเคยคิดเคยเชื่อว่าเราเป็นตัวของตัวเองคิดอะไรของเราเองนั้นไม่จริงหรอก หากเราไม่มีความรู้ตัวกำกับ เราจะถูก collective mind นำพาไปให้เราคิดพูดหรือทำอะไรแบบที่ไม่ใช่เราได้

     ความรู้ตัวก็เช่นกัน มันเป็นพลังงานล่องลอยทั่วไปในรูปของ “ความรู้ตัวร่วม” (collective consciousness) ซึ่งใช้ร่วมกันในผองมนุษยชน มันก็สื่อไปมาหากันในระหว่างคนได้เช่นกัน ความรู้ตัวไม่ใช่สมบัติของเรา แต่มันเข้ามาสู่ใจเราได้

     เมื่อคุณไปอยู่กับคุณแม่ เป็นโอกาสทองที่จะสื่อสิ่งดีๆในใจของคุณออกไปให้มีผลบวกต่อชีวิตบั้นปลายของท่าน ความรู้ตัวของคุณจะค่อยๆแผ่ออกไปให้ท่านรับรู้ได้ สิ่งที่คุณพึงทำก็คือขยันฝึกความรู้ตัว เวลาไปหาคุณแม่ ให้เน้นการไปอยู่กับท่านเฉยๆ ท่านไม่พูดอะไรเราก็ไม่ต้องพูดก็ได้ นั่งใกล้กันเงียบๆ ไม่มีอะไรจะสุขไปกว่าแม่ลูกได้มาใกล้ชิดกัน ถ้ามีจังหวะมีโอกาสให้สัมผัสบีบนวดท่านบ้าง เมื่อท่านเริ่มแผ่รังสีอำมะหิตหรือแพร่ความคิดลบออกมา คุณอย่าเผลอหลุดจากความรู้ตัวของตัวเองปล่อยให้ความคิดลบของคุณไปผสมคลุกเคล้ากับความคิดลบของคุณแม่แล้วขยายผลในตัวคุณจนเกิดเป็นความคิดลบแผดเผาตัวคุณเองมากยิ่งขึ้น ให้คุณปักหลักอยู่ที่ความรู้ตัว นิ่งๆ เงียบ หายใจเข้าลึกๆ ผ่อนลมหายใจออกช้าๆพร้อมกับบอกให้ร่างกายผ่อนคลาย รับรู้ความรู้สึกบนร่างกาย รับรู้ความดีใจที่ได้มานั่งกับคุณแม่คนสวยของคุณ คุณแม่คนดีที่เป็นที่รักของคุณพ่อ ส่วนคำพูดการกระทำของท่าน คุณจะรับจะกลั่นกรองและจะสรุปจดจำอย่างไรนั้นเป็นเรื่องเทคนิคของการสร้างหน้ง ซึ่งไม่สำคัญเท่าการที่แม่ลูกได้มานั่งด้วยกันเงียบๆ สื่อความรู้ตัวที่ใสเย็นและนุ่มนวลสู่กัน และอย่าลืมที่ผมเคยบอกบ่อยๆว่า

     “..จงเป็นสิ่งมีชีวิตที่สงบนิ่งอยู่ในนิรันดร 
     ที่โผล่ขึ้นมาทำกิจกรรมในมิติของเวลาชั่วครั้งชั่วคราวเท่านั้น”

     ผมไม่รู้ว่าที่เขียนมาทั้งหมดนี้คุณจะเก็ทสักกี่เปอร์เซ็นต์ แต่หวังว่ามันคงจะมีประโยชน์บ้าง ลองฝึกดู ถ้าฝึกแล้วไม่ไปไหนสักที ให้หาเวลามาเรียนในคอร์ส MBT บ้างก็ดีนะ นี่พูดอย่าง sincerely นะ ผมมั่นใจว่าคุณจะได้ประโยชน์จากมัน

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์