ฝากปรึกษาคุณหมอสันต์
ดิฉันอายุ 55 ปีเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ระยะที่ 3 ผ่าตัดแล้ว คีโมครบแล้วแต่มีนัดติดตามและหมอบอกว่าอาจจะต้องคีโมเป็นระยะๆตลอดชีวิต มีญาติส่งลิงค์นี้มาให้ไปฉีด NK ที่ …. เข็มละ 6 แสน และว่าเป็นวิธีรักษามะเร็งแบบใหม่ที่มีวิจัยแล้วว่าได้ผลดีมาก กำลังจะซื้อตั๋วเครื่องบิน แต่อยากปรึกษาคุณหมอสันต์ว่าที่เขาว่ามาในลิงค์นี้นั้นจริงไหม

………………………………………………..

ตอบครับ

     ผมถูกภรรยาสั่งห้ามตอบคำถามเรื่องอาหารเสริมและการรักษาทางเลือกต่างๆเด็ดขาดเพราะเธอเป็นห่วงสวัสดิภาพศีรษะของผมเอง แต่การฉีด NK นี้ไม่ใช่การแพทย์ทางเลือกเสียทีเดียว มันเป็นหลักวิชาการแพทย์แผนปัจจุบันนี้แหละ แต่ว่าะจะใส่สีตีไข่ให้เห็นว่าดีเกินจริงหรือไม่นั้นอีกเรื่องหนึ่ง ดังนั้นหากตีความตามบาลีตรงๆผมตอบจดหมายของคุณได้โดยไม่ถือว่าผิดคำสั่งห้ามของภรรยา

NK คืออะไร

     NK ย่อมาจาก Natural Killer แปลว่านักฆ่าโดยสันดาน (คำแปลของหมอสันต์เองนะ วงการแพทย์ไม่มีศัพท์บัญญัติคำนี้ในภาษาไทย) มันคือเม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่ง สังกัดเหล่าทัพโลว์เทค คือก่อนอื่นต้องเข้าใจก่อนว่าระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายมนุษย์นี้ประกอบด้วยสองเหล่าทัพใหญ่ คือ

     (1) เหล่าทัพโลว์เทค (คำแปลของหมอสันต์เองเช่นกัน มาจากคำว่า innate immune system) เป็นระบบดึกดัมบรรพ์ที่ในสัตว์เล็กสัตว์น้อยระดับงูเงี้ยวเขี้ยวขอก็มี เหล่าทัพโลว์เทคนี้มีแนวทางการรบว่าฆ่ารูดมหาราช ถ้าเชื้อโรคอยู่ข้างนอกก็เอาเม็ดเลือดขาวมาปิดล้อม ถ้าเชื้อโรคเข้าไปในเซลของร่างกายตัวเองก็ฆ่าเซลร่างกายตัวเองนั้นเสียให้ตายตกไปพร้อมกัน กำลังพลของเหล่าทัพนี้ก็คือเม็ดเลือดขาวชนิดต่างๆ ซึ่ง NK ก็เป็นเม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่งที่สังกัดเหล่าทัพนี้โดยมีอาชีพตามชื่อที่เขาตั้งให้นั่นแหละ มันถูกผลิตออกมาจากไขกระดูกบ้าง ต่อมน้ำเหลืองบ้าง ทอนซิลบ้าง ต่อมไทมัสบ้าง

     (2) เหล่าทัพไฮเทค (adaptive immune system) เป็นระบบที่จับตัวของเชื้อโรคหรือเซลแปลกปลอมมาดูหน้าตาก่อน แล้วผลิตโมเลกุลภูมิคุ้มกันไปเจาะจงทำลายเฉพาะศัตรูที่มีหน้าตาแบบนี้ ไม่ใช่ทำลายทุกอย่างที่ขวางหน้ารูดมหาราช การฉีดวัคซีนเป็นการสร้างภูมิคุ้มก้นในระบบนี้ 

     เพื่อป้องกันไม่ให้นักรบในเหล่าทัพโลว์เทคไปทำลายเซลของร่างกายซะเอง ร่างกายจะมีระบบขึ้นป้ายเลขที่บ้านไว้ที่ผิวเซลร่างกายปกติ ป้ายเลขที่บ้านนี้เรียกว่า major histocompatibility complex – MHC เมื่อเห็นป้ายนี้พวกนักรบก็ไม่ต้องยุ่งเพราะเป็นบ้านของพลเมืองดีที่พวกเขามีหน้าที่ต้องคุ้มครองดูแล ไม่มีโจรอยู่แน่ แต่เมื่อใดก็ตามที่เซลร่างกายบางเซลเพี้ยนไปเพราะเป็นมะเร็งหรือถูกไวรัสเจาะทำลาย ป้ายเลขที่บ้านจะหายไป เม็ดเลือดขาวที่ทำหน้าที่หน่วยลาดตระเวณ (T cell) จะเอาธงแดงแจ้งเบาะแสมาปักบอกที่ผิวเซลว่าเซลนี้เพี้ยนไปแล้วให้กำจัดได้ เมื่อเห็นธงแดงแจ้งเบาะแส พวกเม็ดเลือดขาวนักฆ่าชนิดต่างๆก็จะเฮโลมากำจัดเซลมะเร็งนั้น

     เซลเม็ดเลือดขาวชนิด NK นี้มันได้รับมอบอำนาจพิเศษมา คือมันถูกสอนให้อ่านความผิดปกติบนป้ายเลขที่บ้านได้ด้วยตัวมันเอง และได้รับมอบอำนาจพิเศษว่าหากเห็นป้ายเลขที่บ้านหายไปหรือเขียนด้วยภาษาเพื้ยนๆแบบภาษาต่างชาติให้ทำลายเซลนั้นได้เลยโดยไม่ต้องรอธงแดงแจ้งเบาะแสของเจ้าหน้าที่ส่วนกลางอันหมายถึง T cell การทำงานของ NK จึงทำลายเซลมะเร็งได้รวดเร็วไม่ต้องรอขั้นตอนราชการอันล่าช้า ทั้งหมดนี้คือความรู้ปัจจุบันที่วงการแพทย์มีในเรื่อง NK

การรักษามะเร็วด้วย NK ทำอย่างไร

     เมื่อรู้ว่า NK ทำลายเซลมะเร็งได้รวดเร็วทันใจ วงการแพทย์จึงได้พัฒนาวิธีเพาะพันธ์ NK ขึ้นนอกร่างกาย โดยเจาะเอาเลือดของคนไข้เองบ้าง เลือดของคนอื่นบ้าง มาปั่นแยกเอาเม็ดเลือดขาวชนิด NK มาเพาะเลี้ยงให้ออกลูกออกหลานในห้องแล็บ แล้วฉีดกลับเข้าไปในร่างกายคนไข้ ด้วยความหวังว่าเมื่อกำลังพลของ NK มีมากขึ้นมันน่าจะกำจัดเซลมะเร็งได้ดีขึ้น น่าจะนะ แต่เมื่อฉีดแล้วผลจริงจะเป็นอย่างไรต้องตามไปดูงานวิจัยในคนจริงๆ

ฉีด NK แล้วรักษามะเร็งหายจริงหรือไม่

     สถาบันสุขภาพแห่งชาติสหรัฐ (NIH) ได้ทำงานวิจัยฉีด NK cell รักษามะเร็งมาได้สามสิบกว่าปีแล้ว เริ่มจากครั้งแรกที่ได้ความรู้มาโดยบ้งเอิญว่าเมื่อปลูกถ่ายเซลต้นกำเนิด (stem cell) เพื่อรักษาผู้ป่วยมะเร็งเม็ดเลือดขาว พบว่าถ้าเซลต้นกำเนิดมาจากร่างกายผู้อื่นซึ่งวงการแพทย์เรียกว่าผู้บริจาค (doner)  หากป้ายบ้านเลขที่ที่ผิวเซลไม่เหมือนป้ายเลขที่บ้านของผู้รับ พบว่า NK-cell ของผู้บริจาคจะขยายตัวทำลายเซลมะเร็งเม็ดเลือดขาวในตัวผู้รับได้อย่างมีประสิทธิภาพ จนสามารถป้องกันการกลับเป็นมะเร็งซ้ำได้ นี่เป็นที่มาของความรู้ที่ว่า NK cell นี้อาจจะใช้เป็นยารักษามะเร็งได้

     ต่อมางานวิจัยในห้องทดลองพบว่า NK-cell ที่เพาะเลี้ยงข้างนอกร่างกยสามารถฆ่าเซลมะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งไมอีโลมา มะเร็งนิวโรบลาสโตมา มะเร็งรังไข่ มะเร็งเต้านม มะเร็งลำไส้ใหญ่ มะเร็งไต มะเร็งกระเพาะอาหารที่อยู่ในจานเพาะเลี้ยงได้ คุณอ่านมาถึงตรงนี้อาจจะรู้สึกกระดี๊กระด๊าขึ้นมาว่าฮะ มะเร็งลำไส้ใหญ่ก็ได้ผลด้วย แต่ผมขอย้ำว่านี่เป็นการวิจัยในห้องทดลองนะ ไม่ใช่ในคนจริงตัวเป็นๆ หลายๆอย่างที่ฆ่าเซลมะเร็งในห้องทดลองได้ แต่ไม่ได้มีผลในคนจริงๆ ตัวอย่างง่ายๆก็เช่นฉี่ของเรานี้เป็นต้น เซลมะเร็งในจานเพาะเลี้ยงพอถูกฉี่ใส่ก็ตายเรียบ แต่ฉี่ใช้รักษามะเร็งในคนตัวเป็นๆได้ซะที่ไหนละ อีกตัวอย่างหนึ่งที่เห็นกันหลัดๆก็เช่นสารสะกัดจากเปลือกมังคุดของไทยเรานี้ มีหลักฐานว่ามันฆ่าเซลมะเร็งในห้องทดลองได้ ทัั้งนี้เป็นผลจากการทำวิจัยหลายแห่งทั่วโลกรวมทั้งที่ม.สงขลานครินทร์ของเราด้วย แต่พอทำวิจัยที่มหาวิทยาลัยเชียงใหม่โดยให้คนไข้กินสารสะกัดเปลือกมังคุดแล้วกลับพบว่าไม่มีผลต่ออัตราการรอดชีวิตของผู้ป่วยมะเร็งปอดเลย (งานวิจัยชิ้นนี้ผมเข้าใจว่าไม่ได้ตีพิมพ์ไว้ในวารสารการแพทย์) ดังนั้นคุณอย่าเพิ่งตื่นตูมกับข้อมูลที่ว่าอะไรทำลายเซลมะเร็งในห้องแล็บได้ ให้ใจเย็นๆรอผลวิจัยในคนก่อน

     งานวิจัยฉีด NK เข้าไปในตัวคนไข้เพื่อตั้งใจจะให้มันไปรักษามะเร็ง ทำครั้งแรกกับผู้ป่วยมะเร็งผิวหนัง พบว่า NK ช่วยเพิ่มประสิทธิผลของยาเคมีบำบัดในการมะเร็งผิวหนังได้ แต่ก็ต้องแลกกับพิษภัยของสารกระตุ้น (IL-2) ที่จำเป็นต้องฉีดเข้าไปพร้อมกัน พิษนี้แรงระดับอ่วมอรทัยจนผู้ป่วยทนไม่ได้

     ต่อมาที่มหาวิทยาลัยมินเนโซต้าได้ทำวิจัยฉีด NK cell เข้าไปในคนไข้ตัวเป็นๆเพื่อรักษามะเร็งหลายชนิดรวมทั้งมะเร็งต่อมน้ำเหลืองชนิดฮอดช์กิ้นและมะเร็งไต แล้วพบว่า NK ไม่ได้ผลในการช่วยรักษามะเร็งแต่อย่างใด..แป่ว..ว แต่อย่างน้อยงานนั้นก็ทำให้วงการแพทย์ได้รู้ขนาดของสารกระตุ้น (IL-2) ที่พอดีไม่ให้เกิดพิษ

     ต่อมาได้มีการวิจัยการฉีด NK cell จากร่างกายคนอื่นเข้าไปรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาว (AML) ชนิดดื้อด้านโดยฉีดหลังจากใช้ยาเคมีบำบัดทำลายเม็ดเลือดขาวของผู้ป่วยเสียก่อนแล้วพบว่าวิธีนี้ทำให้ผู้ป่วยมะเร็งดื้อด้านเหล่านั้นดีขึ้น 25%  ซึ่งนับเป็นความสำเร็จในการใช้ NK รักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวที่มีนัยสำคัญ
 
     ต่อมาจึงได้มีความพยายามที่จะเอา NK ไปรักษามะเร็งชนิดอื่นด้วย โดยเริ่มที่มะเร็งรังไข่และมะเร็งเต้านมซึ่งข้อมูลจากห้องแล็บก่อนหน้านั้นพบว่าใช้ NK แล้วฆ่ามะเร็งสองชนิดนี้ได้ดี โดยทำการทดลองฉีดให้คนไข้ที่เป็นมะเร็งระดับดื้อด้าน 13 คน ผลปรากฎว่าตัว NK cell เองที่ฉีดเข้าไปตายเรียบเสียเองในเวลา 14 วันไม่สามารถออกลูกออกหลานได้ไปทำลายมะเร็งได้ แปลไทยเป็นไทยก็คือ..ไม่ได้ผล

      ต่อมาก็มีงานวิจัยเล็กๆน้อยๆทำกับคนไข้ทีละไม่กี่คนโดยพยายามฉีดยาช่วยกระตุ้นบ้าง ยาช่วยกำราบเม็ดเลือดขาวของร่างกายผู้ป่วยบ้างยาเคมีบำบัดบ้างร่วมด้วยบ้าง พอสรุปในภาพรวมได้ว่าในอนาคตมีความเป็นไปได้ที่จะทำให้ NK cell ที่ฉีดเข้าไปมีอายุยืนยาวและออกลูกหลานได้ และมีความเป็นไปได้ที่ NK cell จะทำให้ผลการรักษามะเร็งบางชนิดดีขึ้น ความเป็นไปได้นั้นต้องขยายผลด้วยงานวิจัยขั้นละเอียดในอนาคตอีกต่อๆไป ณ วันนี้การฉีด NK cell ให้คนไข้มะเร็งทั่วๆไปที่ไม่ใช้มะเร็งเม็ดเลือดขาว (AML) ยังถือว่าอยู่ในระหว่างการทดลอง ยังไม่มีผลที่สรุปที่ชัดเจนว่าได้ผลหรือไม่ได้ผลเมื่อเทียบกับการอยู่เปล่าๆ

     ถามว่าคนเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่หรือมะเร็งใดๆก็ตามที่ไม่ใช่มะเร็งเม็ดเลือดขาว ถ้ามีเงินจ่ายเข็มละ 6 แสน ควรฉีด NK cell ไหม ตอบว่าแล้วแต่ความชอบของแต่ละคนครับ เพราะหลักฐานวิทยาศาสตร์นับถึงวันนี้ข้อมูลยังไม่มากพอที่จะสนับสนุนให้ฉีด NK ในผู้ป่วยมะเร็งทั่วไป แต่ถ้าชอบเป็นกองหน้าหรือหัวหมู่ทะลวงฟันก็ลองได้ครับ โลกมนุษย์เรานี้ถ้าไม่มีหน่วยกล้าตายที่ชอบลองนั่นลองนี่ ป่านนี้วงการแพทย์ก็คงไม่ก้าวหน้ามาถึงปัจจุบันนี้หรอกครับ

     ถามว่าถ้าหมอสันต์เป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่เมื่อผ่าตัดแล้วได้คีโมแล้วจะไปฉีด NK ไหม ตอบว่าไม่ไปฉีดหรอกครับ เพราะผมไม่ชอบนั่งเรือบิน นั่นประการหนึ่ง และผมเป็นคนให้ราคาแก่การประเมินหลักฐานวิทยาศาสตร์ นั่นอีกประการหนึ่ง ถ้าเป็นอะไรก็ขอรักษาเท่าที่ความรู้วิชาแพทย์สรุปได้ชัวร์ๆแล้วว่ามันได้ผลก็พอแล้ว ส่วนวิธีที่ยังไม่ชัวร์ผมจะไม่รีบร้อนไปลองก่อนชาวบ้านเขา ถ้าความเชื่องช้างุ่มง่ามนี้จะทำให้ผมตายเร็วขึ้นผมก็ยอมรับได้ คนเราอยู่มาจนอายุปูนนี้แล้วแม้ไม่ตายด้วยเรื่องหนึ่งเดี๋ยวก็ต้องไปตายด้วยอีกเรื่องหนึ่งอยู่ดี ผมจึงเลือกที่จะอยู่นิ่งๆไม่ดิ้นรนอะไรมากมายดีกว่าครับ

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

1. Ruggeri L, Capanni M, Urbani E, Perruccio K, Shlomchik WD, Tosti A, Posati S, Rogaia D, Frassoni F, Aversa F, Mertelli MF, Velardi A. Effectiveness of donor natural killer cell alloreactivity in mismatched hematopoietic transplants. Science. 2002;295(5562):2097–100.