อยากรบกวนขอให้คุณหมอให้ความรู้เรื่อง MRI ตรวจมะเร็งสมองในประเด็นต่อไปนี้ครับ

1. หลักการทำงานของ MRI มีหลักอย่างไร

2. คำว่า hypersignal T2 change คืออะไร

3. MRI Spectroscopy ต่างจาก MRI ทั่วไปอย่างไร

4. ใบรายงานผลว่า Cho/Cr ratio เพิ่มขึ้น NAA/Cho ลดลง และ high peak lipid หมายความว่าอย่างไร

5. เนื้องอกสมองที่เป็นตามใบรายงานที่ส่งมานี้ รุนแรงไหมครับ

ขอบพระคุณครับ

……………………………………………………..

ตอบครับ 

     1. ถามว่าหลักการทำงานของ MRI (Magnetic Resonance Imaging) เป็นอย่างไร ตอบว่ามันทำงานโดยสร้างภาพของอวัยวะในร่างกายขึ้นมาบนจอคอม ด้วยวิธีให้คนมุดเข้าไปนอนในอุโมงซึ่งมีสนามแม่เหล็กอย่างแรง สนามแม่เหล็กนี้จะดูดให้โมเลกุลเล็กๆในอวัยวะที่จะตรวจเช่นน้ำซึ่งมีคุณสมบัติเป็นแม่เหล็กขนาดจิ๋วอยู่แล้วให้หมุนตัวหันหน้าไปทางเดียวกันคือตามแรงดูดของแม่เหล็กใหญ่ จากนั้นก็ปล่อยคลื่นวิทยุเข้าไปเขย่าให้โมเลกุลน้ำเหล่านั้นเกิดพลังงานจนพากันหันหน้าบิดไปจากเดิม พอหยุดส่งคลื่นวิทยุเข้าไปเหล่าโมเลกุลน้ำก็จะคายพลังงานออกมาขณะที่ค่อยๆกลับหลังหันไปยังทิศทางของแม่เหล็กใหญ่ที่เคยอยู่ตอนแรก แล้วเครื่องก็รับเอาพลังงานที่คายออกมานั้นมาสร้างเป็นภาพอวัยวะบนจอขึ้นมา ที่ตรวจตรงไหนมีน้ำมากก็จะคายพลังงานออกมามาก ภาพที่ได้ก็ออกไปทางสีขาว ตรงไหนมีน้ำน้อยก็คายพลังงานออกมาน้อย ภาพที่ได้ก็ออกไปทางสีดำ แล้วก็ให้คอมพิวเตอร์สร้างเป็นภาพอวัยวะนั้นขึ้นมาว่าตรงไหนดำตรงไหนขาว เป็นภาพที่เหมือนมองเห็นอวัยวะภายในนั้นด้วยตาเปล่าและใช้วินิจฉัยโรคของอวัยวะนั้นได้ค่อนข้างแม่นยำ

     2. ถามว่า hypersignal T2 change คืออะไร ตอบว่าก่อนจะรู้จัก T2 คุณต้องรู้จัก T1 ก่อนกล่าวคือ T1 เป็นเวลาที่นับจากเครื่องหยุดส่งคลื่นวิทยุเข้าไปกระตุ้นโมเลกุลแล้วโมเลกุลเริ่มปล่อยพลังงานออกมาจนถึงเมื่อปล่อยหมดได้เกลี้ยง พลังงานนี้เมื่อนำมาสร้างเป็นภาพมันจะตรงกับภาพของเนื้อเยื่อที่เป็นไขมันล้วนๆ ส่วน T2 นั้นเป็นเวลาที่สนามแม่เหล็กจิ๋วของโมเลกุลแต่ละตัวตีกันหรือหักล้างกันเองได้ผลออกมาเป็นพลังงานอีกส่วนหนึ่งซึ่งเมื่อวัดและนำมาแสดงเป็นภาพบนจอแล้วมันจะตรงกับภาพของเนื้อเยื่อไขมันบวกกับน้ำ(หรือเลือด) เมื่อเอาภาพที่สร้างขึ้นจากพลังงานทั้งช่วง T1 และ T2 มาดูประกอบกันก็จะทำให้บอกได้แม่นยำว่าตรงไหนเป็นไขมันอย่างเดียว ตรงไหนมีน้ำหรือเลือดด้วย ถ้าเขาอ่านว่าตรงจุดนั้นจุดนี้มี hypersignal T2 change ก็หมายความว่าตรงนั้นเห็นสัญญาณช่วง T2 ชัดมากนั้นแสดงว่ามันเป็นไขมันบวกน้ำหรือเลือด เพราะเลือดก็คือน้ำ ซึ่งเป็นตัววินิจฉัยว่าก้อนนั้นน่าจะเป็นมะเร็งเพราะก้อนมะเร็งมีเลือดเข้าไปเลี้ยงมากกว่าเนื้อปกติ 

     3. ถามว่า MR spectroscopy (MRS) ต่างจาก MRI ธรรมดาอย่างไร ตอบว่า MRI แค่ตรวจพบว่ามีเนื้องอกอยู่ตรงไหนโดยอาศัยภาพของสัดส่วนไขมันและน้ำในแหน่งต่างๆ แต่ MRS เป็นของใหม่ซึ่งยังไม่ได้มีใช้ในโรงพยาบาลทั่วไป มีแต่โรงพยาบาลขนาดใหญ่ ซึ่งอาศัยเทคโนโลยีในการจับสัญญาณการปล่อยสนามแม่เหล็กจิ๋วของโมเลกุลแต่ละชนิดได้ละเอียดจนแยกสัญญาณจากโมเลกุลต่างชนิดกันเช่นกรดอามิโนต่างๆ แล็คเตท เอ็นอาเซติลแอสพาร์เตท โคลีน ครีอาทีน ออกจากกันได้ ทำให้บอกชนิดของเนื้องอกหรือมะเร็งสมองก้อนนั้นได้ทั้งๆที่ยังไม่ได้ตัดชิ้นเนื้อเลย เช่นเนื้องอกกลุ่ม Glioma จะมีแอสพาร์เตทต่ำกว่าปกติและมีโคลีนและไขมันสูงกว่าปกติ ขณะที่หากเป็นเนื้อสมองยุ่ยจากเหตุใดก็ตามระดับโคลีนจะไม่สูง เป็นต้น

     4. ถามว่าที่รายงานว่า Cho/Cr ratio เพิ่มขึ้น NAA/Cho ลดลง และ high peak lipid หมายความว่าอย่างไร ตอบว่า เป็นการรายงานว่าเนื้องอกนั้นมีโมเลกุลโคลีนสูงโดยเอาครีอาทีนเป็นตัวเทียบ มีเอ็นอาเซติลแอสพาร์เตทต่ำ มีไขมันสูง ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของมะเร็งสมองบางชนิด เช่น glioblastoma multiforme (GBM) ครับ นี่เป็นคุณสมบัติพิเศษของ MRS ที่ใช้วินิจฉัยชนิดของมะเร็งสมองได้โดยยังไม่ทันได้ตัดชิ้นเนื้อเลย

     5. ถามว่าเนื้องอกสมองชนิดที่เป็นนี้ (GBM) มันเป็นมะเร็งชนิดรุนแรงไหม ตอบว่ามันเป็นมะเร็งชนิดรุนแรงครับ กล่าวคือวงการแพทย์ยังไม่มีวิธีรักษาให้หายได้ ภาพรวมของสถิติคือการรักษาแบบเต็มที่สุดลิ่ม (ผ่าตัด + ฉายแสง + เคมีบำบัด) จะยืดอัตรารอดชีวิตเฉลี่ยนับจากวันวินิจฉัยโรคได้ จากประมาณ 9 เดือนหากไม่รักษาเลย มาเป็นประมาณ 15 เดือนหากรักษาแบบเต็มที่ 

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์