ในเรื่องการประกวดสูตรอาหารต่างๆนี้ เป็นที่ยอมรับกันว่าของหนังสือพิมพ์ยูเอสนิวส์แอนด์เวอร์ลด์รีพอร์ต (US News and World Report) เป็นเจ้าใหญ่ที่มีคนเชื่อถือมากที่สุด เขาจะจัดเวทีประกวดสูตรอาหารเพื่อสุขภาพทุกปี เวทีนี้แบ่งสูตรอาหารที่เข้าประกวดออกเป็น 9 หมวด คือ (1) อาหารดีที่สุดทุกด้าน (2) อาหารลดน้ำหนักดีที่สุด (3) อาหารลดน้ำหนักเร็วที่สุด (4) สูตรอาหารทางการค้า (5) อาหารเพื่อสุขภาพทั่วไป (6) สูตรอาหารที่ทำตามง่าย (7) อาหารเบาหวาน (8) อาหารโรคหัวใจ (6)  (9) อาหารพืชเป็นหลักที่ดีที่สุด

     วิธีการให้คะแนนก็ตั้งกรรมการผู้เชี่ยวชาญทั้งด้านโภชนาการ ความอ้วน จิตวิทยา เบาหวาน หัวใจ ขึ้นมาวางหลักเกณฑ์ซึ่งซับซ้อนพอสมควรแต่ก็เป็นหลักเกณฑ์ที่เข้าท่าไม่ว่าจะมองจากแง่วิทยาศาสตร์หรือแง่ไหน มีการควบรวมข้อมูลระยะสั้นระยะยาว ให้ข้อมูลระยะยาวได้คะแนนสองเท่าของข้อมูลระยะสั้น ยกเว้นกรณีลดน้ำหนักให้น้ำหนักผลระยะสั้นกับระยะยาวเท่ากัน มีการเอาผลลัพท์จริงจากผู้ใช้สูตรมาร่วมพิจารณา มีการให้คะแนนประเด็นทำตามได้ง่ายหรือยาก ได้ธาตุอาหารครบถ้วนหรือไม่ครบ และประเด็นความปลอดภัยของอาหาร

     ปีนี้เป็นการประกวดปีที่ 8 มีสูตรอาหารเข้าประกวด 40 สูตร เป็นปีแรกที่อาหารยอดฮิตร่วมสมัยอย่างสูตร Keto Diet (สูตรกินไขมันมากกินคาร์บน้อย) และ Nutritarian Diet (ของหมอดัง โจ เฟอแรม) ได้เข้าร่วมประกวดด้วย ผลที่ออกมาเป็นดังนี้

     1. สูตรอาหารดีที่สุดในทุกด้าน อันดับที่หนึ่งมีผู้ขึ้นยืนแป้นที่หนึ่งสองสูตรแบบคะแนนเท่ากัน คืออาหารลดความดัน (DASH diet) ซึ่งเป็นแชมป์เก่าเจ็ดปีซ้อน และอาหารเมดิเตอเรเนียน (Mediterranean diet) ซึ่งเบียดตัวเองขึ้นมาเป็นแชมป์หน้าใหม่อย่างหวุดหวิดสูสี ความจริงทั้งสองสูตรจะว่าเป็นสูตรเดียวกันก็ว่าได้ เพราะต่างก็เป็นสูตรที่กินพืชเป็นอาหารหลัก ได้แคลอรี่ส่วนใหญ่มาจากพืช โดยเฉพาะพืชในรูปแบบไม่สกัดไม่ขัดสี ส่วนสูตรที่ตามมาเป็นที่ 3 คือ Flexitarian Diet ซึ่งหมายถึงสูตรอาหารที่กินมังสะวิรัิติแบบยืดหยุ่นได้หรือจะเรียกให้เข้าใจง่ายๆว่าสูตร “เจเขี่ย” ก็คงได้ ที่ตามมาเป็นที่ 4 คือสูตร Weight Watcher

     2. สูตรอาหารลดน้ำหนักดีที่สุด ที่หนึ่งได้แก่ สูตร Weight Watchers ที่สองได้แก่สูตร Volumetrics ที่สามได้คะแนนเท่ากันสองสูตร คือ อาหารเจเข้มงวด (vegan) กับสูตร Jenny Craig

     แม้จะได้ที่สี่ในหมวดอาหารดีที่สุดในทุกด้าน แต่สูตร Weight Watchers ได้ที่หนึ่งในหมวดอาหารลดน้ำหนักดีที่สุด, หมวดอาหารลดน้ำหนักได้เร็วที่สุด, และหมวดอาหารทางการค้าที่ดีที่สุด ดังนั้นจึงสมควรพูดถึงสูตรอาหาร Weight Watchers สักเล็กน้อย ว่ามันเป็นสูตรอาหารดังของอเมริกามาหลายปีแล้ว ที่มีเอกลักษณ์ว่าไม่ห้ามกินอะไรทั้งสิ้นแต่ต้องขยันให้คะแนนอาหารที่ตัวเองกินโดยอาศัยตารางคะแนนฉลาดเลือก (SmartPoints) โดยอาหารยิ่งเลวที่มีน้ำตาลและไขมันอิ่มตัวยิ่งได้คะแนนมาก ส่วนอาหารดีๆเช่นผักผลไม้และถั่วต่างๆนั้นมีคะแนน 0 จึงไม่ต้องเสียเวลาเก็บคะแนนอยากกินเท่าไหร่กินเข้าไป  ระบบคะแนนนี้ ถ้าผู้ปฏิบัติตามขยันทำการบ้าน ท้ายที่สุดจะค่อยๆตะล่อมให้ผู้ขยันเก็บคะแนนให้ย้ายจากการกินอาหารเลวๆไปกินอาหารที่ดีๆแบบค่อยเป็นค่อยไปไม่หักด้ามพร้าด้วยเข่า นอกจากนี้สูตรนี้ยังกระตุ้นให้สมาชิกเข้าร่วมประชุมกลุ่มซึ่งมีอยู่แทบทุกเมืองทุกหัวระแหงในอเมริกา ทำให้สูตรอาหารนี้เป็นสูตรเดียวที่อาศัยพลังเพื่อนช่วยเพื่อนเป็นตัวขับดันความสำเร็จ อย่างไรก็ตาม ถึงผมเองจะทำงานเกี่ยวกับการลดน้ำหนักผู้ป่วยมาหลากหลายรูปแบบแต่ก็ไม่เคยนำสูตร Weight Watchers มาใช้ เพราะคนไทยนี้เป็นพันธ์ที่ไม่ชอบบันทึก พอให้บันทึกก็โกงดื้อๆ ผมเรียนรู้มาจากการเอาสูตรสอนฝึกสติของฝรั่ง (MBSR) มาสอนคนไทยแล้วไม่ได้ผลเพราะเหตุนี้ จึงแหยงไม่กล้าเอาอะไรที่จะต้องให้นักเรียนบันทึกมาทำกับคนไทย

     พูดถึงที่หนึ่งแล้วใจคอจะไม่พูดถึงที่สองเลยเรอะ โอเค.พูดหน่อยก็ได้ สูตรอาหาร Volumetrics เป็นสูตรอาหารที่จำแนกอาหารออกตามความเข้มข้นของแคลอรี่ที่มี (energy density) และสอนให้กินอาหารที่ความเข้มข้นของพลังงานต่ำและมีน้ำมาก เช่น ผลไม้ ผัก ถั่ว ธัญพืชไม่ขัดสี เนื้อไม่ติดมัน โดยอยากจะกินมากเท่าไหร่ก็กินไปเอาให้พุงกางไปเลย ขณะเดียวกันก็เน้นออกกำลังกายด้วย

     อ้าว แล้วที่สามละ พูดถึงเขาหน่อยนะ มีผู้ได้ที่สามอยู่สองสูตร คือ

     1. อาหารวีแกน ก็คือเจเข้มงวด ไม่กินเนื้อสัตว์หรือผลิตภัณฑ์จากสัตว์ใดๆทั้งสิ้น นมก็ไม่กิน ไข่ก็ไม่กิน ถ้าจะให้ดุเดือดกว่านั้นยังมีนิกายย่อยเรียกว่า “เจดิบ” (raw vegan) คือนอกจากจะไม่กินเนื้อสัตว์และใดๆจากสัตว์แล้ว ยังไม่กินอะไรที่ต้องผ่านความร้อนอีกด้วย การที่แม้จะมีคนทำตามไม่มากแต่ก็ขึ้นมาอยู่อันดับสามได้เนี่ยแสดงว่าของเขาต้องดีจริงๆ

     2.  ส่วน Jenny Craig Diet นั้นเป็นระบบผูกปิ่นโต คือส่งอาหารทุกมื้อให้สมาชิก ถ้ากินปิ่นโตไม่อิ่มจะไปกินอะไรข้างนอกก็ได้แต่ต้องเป็นผลไม้และผักที่ไม่ใช่แป้งเท่านั้น อาหารที่เอามาทำอาหารปิ่นโตก็เน้นอาหารที่มีไขมันต่ำ กากแยะ น้ำแยะ โปรตีนแยะ ซึ่งสูตรนี้เหมาะสำหรับคนที่ไม่มีปัญญาทำกินเองและหากินอาหารดีๆเองได้ลำบาก

    ท่านอาจจะสงสัยว่าแล้วสูตรอาหารน้องใหม่สองสูตรที่เพิ่งเข้าร่วมในปีนี้ละ ชะตากรรมเป็นอย่างไรบ้าง ปรากฎว่าสูตร Nutritarian Diet ของหมอโจ เฟอแรมเพื่อนเก่าของผมนั้นไปติดอันดับ 15 ของอาหารที่ดีทุกด้าน สูตรของหมอโจนี้เป็นสูตรกินเพื่ออยู่ไม่ใช่สูตรอยู่เพื่อกิน เน้นหลัก 8 ประการที่น่าสนใจคือ (1) ให้เข้าใจกลไกการเสพย์ติดอาหาร ยอมรับซะว่าอาหารหวานและอาหารมันเป็นยาเสพย์ติด ของเลวๆคุณต้องเลิกเหมือนขี้ยาต้องเลิกยา ซึ่งก็ต้องมีอาการลงแดง (withdrawal symptom) คุณต้องทน (2) เข้าใจคอนเซ็พท์ nutrient density หมายความว่าอาหารสองอย่างแคลอรี่เท่ากันแต่คุณค่าไม่ได้เท่ากัน คุณต้องรู้จักเลือกอาหารที่แคลอรี่ต่ำคุณค่าสูง (3) เปลี่ยนวิธีคิดซะ อย่ากินตามคนอื่นตะพึดเหมือนวัวในคอก หัดคิดเองกินเอง (4) วางแผนและบริหารจัดการเรื่องอาหาร ไม่ใช่ปล่อยไปตามยะถากรรมหรือตามใจปาก (5) ฝึกลิ้นให้เรียนรู้เรื่องรสเสียใหม่ ของดีๆแต่ไม่อร่อยให้คุณทู่ซี้กินไป 10-15 ครั้งจนชักจะรู้สึกว่าเออ มันก็อร่อยเหมือนกันแฮะ (6) ให้โอบรับรสหวานตามธรรมชาติของผักผลไม้แทนความหวานจากน้ำตาลหรือน้ำตาลเทียม (7) เอาสลัดเป็นอาหารจานหลัก กินสารต้านอนุมูลอิสระจากผักที่หลากหลาย (8) หลีกเลี่ยงการขาดสารอาหาร โดยกินวิตามินทดแทน เช่นวิตามินดี. วิตามินบี.12 เป็นต้น โดยในรายละเอียดสูตรนี้เน้นกินผักสดผลไม้ กินถั่ววันละเป็นถ้วย กินผักที่เป็นแป้งเช่นมันเทศได้บ้าง หลีกเลี่ยงนม เนื้อสัตว์ น้ำผลไม้ที่คั้นโดยทิ้งกาก น้ำมัน และไส้กรอกเบคอนแฮม

     ส่วนสูตรอาหาร Keto Diet ติดลำดับที่โหล่สุดท้ายคืออันดับที่ 40 ในหมวดอาหารดีทีี่สุดทุกด้าน, และอยู่อันดับ 23 ในหมวดอาหารลดน้ำหนักดีที่สุด, นับว่าน่าผิดหวังเล็กน้อยสำหรับกองเชียร์คีโตไดเอ็ททั้งหลาย ไหนๆก็พูดถึงคีโตไดเอ็ทแล้วเผื่อแฟนๆบล็อกนี้ไม่รู้จัก สูตรอาหารนี้เป็นอาหารลดน้ำหนักที่เอาพลังงานจากอาหารไขมันเป็นหลัก (75%) กินคาร์โบไฮเดรตน้อยมากๆ (5%) อาหารที่กินก็เช่นเนื้อสัตว์ทุกชนิดติดมันได้ด้วย กินไข่เป็นอาหารหลัก ไส้กรอก ขาหมู ได้หมด กินน้ำมันตามธรรมชาติได้หมด กินนม กินนัท กินผัก ที่ต้องระวังมีอย่างเดียวคือคาร์โบไฮเดรตทั้งหลายรวมทั้งน้ำตาลทุกชนิดต้องหลบ สูตรอาหารนี้เป็นสูตรน้องใหม่ ข้อมูลทางการแพทย์ยังมีไม่มากนัก ในแง่ของความปลอดภัยในเด็กมีข้อมูลว่าปลอดภัยดี (เพราะอาหารนี้เคยใช้เป็นอาหารรักษาโรคลมชักในเด็กอยู่หลายปี) แต่ข้อมูลอุบัติการณ์ของโรคหัวใจหลอดเลือดและอัมพาตอัมพฤกษ์ในผู้ใหญ่ที่กินอาหารนี้ไปนานๆแล้วจะเป็นอย่างไรยังไม่มีใครทราบ

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. U.S. News Press Room. U.S. News Reveals Best Diets Rankings for 2018. accessed on Apr 26, 2018 at https://www.usnews.com/info/blogs/press-room/articles/2018-01-03/us-news-reveals-best-diets-rankings-for-2018